24 خرداد روز جهانی اهدای خون
اهدا کنندگان خون درواقع سرمایه های اصلی طب انتقال خون و شروع کنندگان چرخه انتقال خون محسوب می شوند.اقدام به اهدای خون از زمان شکل گیری دانش نوین انتقال خون در مناطق مختلف دنیا و با انگیزه های متفاوت در بین اهدا کنندگان خون شکل گرفته است. اهدای خون در ازای پرداخت پول یا همان اصطلاح “خون فروشی” یکی از عمده ترین روشهای جذب دهندگان خون بوده است.
پس از آن مقوله اهدای جایگزین روش دیگری از جذب دهندگان خون بود که افراد در مواقع نیاز بستگان و نزدیکانشان به دریافت خون، اقدام به خوندهی جایگزین می کردند.
و امروزه مناسب ترین روش جذب اهدا کنندگان به توصیه WHO اهدای داوطلبانه و بدون چشمداشت می باشد که شکل ارجح آن اهدای مستمر است.
اهداکنندگان مستمر افرادی هستند که بیش از دوبار طی یکسال اقدام به اهدای خون نموده اند. آقایان حداکثر 4 بار و خانمها حداکثر 3 بار در سال میتوانند خون اهدا کنند.
بر اساس شواهد و قرائن موجود، سابقه اولین تزریق خون در کشور ما به سالهای ابتدایی دهه 20 هجری شمسی برمیگردد. در واقع در این سالها به دلیل نوپا بودن طب انتقال خون و ناآشنا بودن مردم با این مقوله، راضیکردن افراد برای خون دادن بسختی و به ابتکار عمل پزشک بستگی داشت.
بیمارستانهای ارتش و مراکز جمعیت «شیر و خورشید سرخ ایران» از اولین مراکزی بودند که اقدام به جمعآوری خون از میان داوطلبان میکردند. با افزایش تجویز تزریق خون در مراکز درمانی، جمعآوری خون داوطلبان جوابگوی نیاز بیماران نبود، در نتیجه تنها راه چاره، پرداخت مبالغی در برابر دریافت خون بود و از همینجا ماجرای خون فروشی شکل گرفت، بنگاههایی که خون را در ازای پرداخت مبالغ کمی از مردم میخریدند و به بهای گزاف به بیمارستانها و مراکز درمانی میفروختند. مشتریان این بنگاهها را عمدتا افراد بیبضاعت و بویژه معتادان و خیابان خوابها تشکیل میدادند که دارای ناسالم ترین خون بین افراد جامعه بودند و کمترین کنترلی از نظر بررسی سلامت و کیفیت خونها وجود نداشت.
طرح اولیه تاسیس یک سازمان مستقل برای ساماندهی سیستم تامین خون و فرآوردههای خونی اولین بار توسط دکتر فریدون علاء مطرح شد و در نهایت به تاسیس سازمان ملی انتقال خون ایران در نهم مرداد 1353 منجر شد.
بر همین اساس خاتمه دادن به سیستم خرید و فروش خون و تعطیلی بنگاههای واسطه از اولین دستاوردهای این سازمان بود. البته در آن سالها با توجه به ناآشنایی جامعه با فرهنگ اهدای خون و اهمیت آن، سیستم جایگزینی خون یعنی دریافت خون از آشنایان و بستگان فرد بیمار تنها راه حل موجود به نظر میرسید که تا همین اواخر هم برخی استانها پابرجا بود.
امروزه اهدای خون در ایران به صورت صددرصد داوطلبانه انجام میشود. اهدای خون داوطلبانه به این معنی است که افراد فقط با نیت انجام یک کار خوب و انساندوستانه به مراکز اهدای خون مراجعه میکنند.
تمام افراد بین 18 تا 70 سال و سالم میتوانند خون اهدا کنند. افرادی که برای نخستین بار قصد اهدای خون دارند باید کمتر از 60 سال داشته باشند. اهدای پلاسما و پلاکت هم تا 60 سالگی امکان دارد، اما اهدای خون کامل تا 65 یا 70 سالگی هم انجام میشود. افرادی که دچار هپاتیت B یا C یا بیماریهای قابل انتقالی مثل ایدز هستند، نمیتوانند خون اهدا کنند. برای اهدای خون همچنین لازم است حداقل 50 کیلوگرم وزن داشته باشید.
علاوه بر دقت سازمان انتقال خون ایران در مرحله مشاوره پزشکی قبل از اهدای خون، همانطور که گفته شد نتیجه چهار آزمایش، سلامت خون اهدایی را تائید میکنند. علاوه بر تعیین گروه خونی، چهار آزمایش تشخیصی ویروسهای هپاتیت بی (HBV) ؛ اچ ـ آی ـ وی (HIV) و هپاتیت سی (HCV) و سیفلیس روی خونهای اهدایی انجام میشود.
در نهایت با وجود تمام پیشرفت های پزشکی و بکارکیری تکنولوژی های روز دنیا در زمینه طب انتقال خون و حتی با پیشرفته ترین امکانات و تجهیزات هم تا زمانی که اهداکننده ای نباشد فرآیند انتقال خون شکل نخواهد گرفت و ارزش اهداکنندگان خون بر هیچ کس پوشیده نیست.
جذب و نگه داری اهدا کنندگان مستمر از اهداف عالیه سازمان انتقال خون ایران می باشد، اهدا کنندگان مستمر بدلیل آگاهی و اطلاعاتی که درخصوص شرایط اهدا دارند و از طرفی آشناییشان با اهمیت اهدا خون سالم و ایمن ، در جهت حفظ شرایط خود بعنوان یک اهدا کننده از رفتارها و اقداماتی که منجر به معافیت از اهدا خون می گردد اجتناب می کنند که در واقع این عملکرد بعنوان “خودمراقبتی اهدا کنندگان مستمر” شناخته می شود.
بر این اساس اهدا کنندگان مستمر با اجتناب از اقداماتی مانند خالکوبی(تاتو)، مصرف مواد مخدر و همچنین پرهیز از رفتارهای پرخطر مانند رابطه جنسی خارج از چارچوب خانواده، بصورت آگاهانه سلامت خون خود را حفظ می کنند.
همچنین در مطالعات جامعه شناسی مختلف مشاهده گردیده که اهداکنندگان خون در مقایسه با افراد دیگر، دارای روحیه مشارکت اجتماعی و حس مسئولیت بیشتری نسبت به جامعه ای که در آن زندگی می کنند هستند و بر این اساس ترویج فرهنگ اهدای مستمر در واقع نمود واضحی در شخصیت افراد اهداکننده خون بعنوان یک عضو موجه، قانون پذیر و دارای رفتار اجتماعی منطبق با هنجارهای رایج را در جامعه دارد.
آنچه مسلم است تجلیل و تکریم این عزیزان بر همه ما واجب است و بر همین اساس از 12 سال پیش سازمان جهانی بهداشت، 14 ژوئن (24 خرداد) را به عنوان روز جهانی اهداکنندگان خون معرفی کرد. افرادی که داوطلبانه و صرفا برای نجات زندگی دیگران قدم در مراکز اهدای خون میگذارند و بدون چشمداشتی، باارزشترین مایع جان خود را هدیه میدهند،در این روز از همت والا و فعالیت انسان دوستانه تمام کسانی که در زمینه اهدا و انتقال خون و نجات جان انسانها تلاش میکنند، قدردانی میشود.
در سال 2016 این روز بر اساس تقویم شمسی مطابق با 25 خرداد ماه سال 1395 می باشد و در اینجا به همین مناسبت از تمامی اهداکنندگان آگاه و متعهدی که با اهدای خون سالم خود درواقع حیات را به همنوعانشان هدیه می دهند تقدیر می گردد.
دکتر مجید مختاری
ناظر هموویژلانس بیمارستان نیکان