اجلاس کارشناسی سازمان بهداشت جهانی برای همکاری بین‌المللی در زمینه کنترل بیماریهای غیرواگیر در تاریخ ۷ـ ۸ مهرماه ۱۳۹۵ در ژنو برگزار شد.
در این اجلاس تاکید شد: افزایش سریع بیماریهای غیرواگیر به ویژه در کشورهای با درآمد کم و متوسط، بار سنگینی بر سلامت عمومی و برنامه‌های توسعه‌ای کشورها تحمیل می‌کند.
در اغلب این کشورها که در مراحل آغازین توسعه قرار دارند، کمبود امکانات و زمان کافی برای مقابله و بسیج تأثیرگذار با مشکلات ناشی از این بیماری‌ها بسیار قابل توجه است.
چهار بیماری اصلی یعنی بیماریهای قلب و عروق شامل( سکته قلبی و مغزی)، سرطان، دیابت و بیماریهای مزمن تنفسی چهار خطر جدی یا ریسک فاکتور مشترک دارند که شامل استعمال دخانیات، تغذیه ناسالم، فعالیت فیزیکی ناکافی و مصرف الکل است.
عواقب دهشتناک که «بحران بیماریهای غیرواگیر» به همراه دارد توسط همه جوامع در سطح جهانی پذیرفته شده است و سه گروه مشکلات و مانع بر سر راه مداخله با این بیماری‌ها وجود دارد که عبارتند از:
۱٫ خطرات سلامتی و اپیدمیولوژیکی
۲٫ بار اقتصادی
۳٫ تعهدات حکومتی
در مورد مشکلات سلامتی به عنوان نمونه در سال ۲۰۱۲ جمعا ۵۶ میلیون مورد مرگ اتفاق افتاد که ۳۸ میلیون مورد آن ناشی از بیماریهای غیرواگیر دار بوده است.
تقریباً سه‌چهارم این موارد مرگ (۳۸ میلیون مورد) در کشورهای با درآمد کم و متوسط حادث شده است.
۵ر۱۷میلیون مرگ یا ۲ر۴۶% موارد به علت بیماریهای قلب و عروق و ۲ر۸ میلیون مورد برابر با ۲۱% ناشی از سرطان بوده است. در رتبه سوم بیماریهای مزمن تنفسی شامل آسم و بیماری مزمن انسدادی ریه علت ۴ میلیون مرگ بوده و بیماری دیابت هم سبب مرگ ۵ر۱ میلیون نفر شده و در مجموع این چهاربیماری ۸۲% کل موارد مرگ را در سطح جهانی به خود اختصاص داده است.
مسئله مهم دیگر افزایش شیوع بیماریهای غیر واگیر در جمعیت جوانتر است. در واقع زیاد شدن موارد مرگ زودرس یعنی مرگ قبل از ۷۰ سالگی، بسیار باعث نگرانی است. به عنوان مثال در کشورهای جنوب آسیا اولین حمله قلبی در سن ۵۳ سالگی بروز می‌کند. در حالیکه متوسط آن در سایر مناطق معمولاً در ۵۹ سالگی اتفاق می‌افتد.
از سوی دیگر مرگ وابسته به بیماریهای غیرواگیر به عنوان قسمتی از موارد کلی مرگ، در سال ۲۰۳۰ بیش از ۵۰% در کشورهای با درآمد کم و متوسط افزایش می‌یابد. به عنوان نمونه در کشورهای آفریقای جنوب صحرا، مرکز بیماریهای غیرواگیر در سال ۲۰۰۸ برابر با ۲۸% بوده است و در سال ۲۰۳۰ به ۴۶% می‌رسد.
وضعیت خطرناک‌تر در کشورهای جنوب آسیا است که این رقم از ۵۱% در سال ۲۰۰۸ به ۷۲% در سال ۲۰۳۰ خواهد رسید.
این اتفاقات بار قابل توجهی بر سلامت عموم جامعه به ویژه بر برنامه‌های توسعه‌ای کشورها تحمیل می‌کند. از سوی دیگر با افزایش سن مردم و سالمندی، همزمان مرگ ناشی از بیماریهای غیر واگیر نیز زیادتر می‌شود. به عنوان مثال مرگ ناشی از بیماریهای قلبی و عروقی از ۵ر۱۷ میلیون مورد در سال ۲۰۱۲ به ۲ر۲۲ میلیون در سال ۲۰۳۰ افزایش می‌یابد. همچنین مرگ ناشی از سرطان از ۲ر۸ میلیون به ۶ر۱۲ میلیون مورد می‌رسد.
بار اقتصادی که بیماریهای غیر واگیر بر بودجه دولت‌ها و رشد اقتصادی جوامع تحمیل می‌کند، بسیار چشمگیر است. بدین‌جهت مواجهه با مشکل بیماریهای غیرواگیر با در نظر گرفتن اثرات مستقیم و غیرمستقیم بر اقتصاد جامعه، سیستم بهداشت و درمان کشورها و عوارض پیش آمده بر خود فرد و خانواده وی، بسیار حائز اهمیت است.
به طور مسلم اثرات نامطلوب بر اقتصاد شامل کاهش نیروی کارآمد و کمتر شدن بهره‌وری و بازدهی و غیبت از کار و افزایش هزینه‌های صاحبان مشاغل از طریق عواقب مربوط به بیمه و کم شدن سرمایه‌گذاری عمومی و کمتر شدن درآمد مالیاتی و نهایتاً زیادتر شدن هزینه‌های مربوط به بهداشت و بودجه عمومی سلامت دولت‌ها می‌شود.
در بُعد فرد و خانواده کاهش احساس سالم بودن و خوب بودن، افزایش معلولیت، مرگ زودرس، کم شدن درآمد خانواده و رفاه جمعی، زیادتر شدن مخارج مربوط به عوارض مرگ‌آور و از دست رفتن ذخائر و سرمایه و در برخی حالات خرج اهم مایملک خانواده‌ها جز عواقب غیرقابل جبران این بیماریهای محسوب می‌شود. براساس مطالعه بانک جهانی در کشور روسیه هزینه بیماریهای غیرواگیر شامل بیماریهای قلب و عروق، مزمن تنفسی و دستگاه گوارش، بیش از ۴۰% کل بودجه درمان را شامل می‌شود.
در کشور هندوستان ۲۵% خانواده‌ها که مرد خانواده به علت بیماریهای غیرواگیر بستری می‌شود دچار بحران مالی می‌شوند و بیش از ۱۰% این خانواده‌ها به طرف فقر وحشتناک سیر می‌کنند.
تعهدات حکومتی:
موضوع بیماریهای غیرواگیر و عوامل خطر دخیل در ایجاد آنها مشکل بسیار وسیع و چندجانبه است که برخورد با آنها فراتر از توان سیستم بهداشت و سلامت کشورها است. بحران بیماریهای غیرواگیر نیازمند همکاری و هماهنگی و فعالیت مجموعه حکومت و سازمان‌های مردم نهاد و بخش خصوصی برای دست یابی به اهداف برنامه در سطح ملی و بین‌المللی است. بدین جهت تعهدات سیاسی و حکومتی باید در سطح جهانی، منطقه‌ای و ملی تعریف و اجرایی شود. در برخی از کشورهای در حال توسعه الگوهای عملی موفق ناشی از تعامل مثبت و مداوم میان دست اندرکاران مختلف و درگیر در امر کنترل بیماریهای غیرواگیر نتایج عملی شایان تقدیر و تأثیرگذار به همراه داشته و به عنوان نمونه‌های موفق معرفی می‌شوند.
ایده تعامل برای توسعه مشارکت «Partnership» که از سال ۱۹۶۹ ارائه و توسط بانک جهانی توصیه گشته است هنوز هم به عنوان برنامه موفق برای مقابله با بحران‌ها و مشکلات در سطح بین‌المللی مطرح است.
بر اساس جدول سال‌های از دست رفته عمر به دلیل معلولیت و ناتوانی «Daly» جمهوری اسلامی ایران جزو ۲۰ کشور اول در سطح جهانی و در ردیف ۱۸ قرار دارد. بدین جهت همکاری همه جانبه برای اجرای برنامه‌های مصوب در قالب طرح ملی پیشگیری و کنترل بیماریهای غیرواگیر که در شورای عالی سلامت توسط رئیس جمهوری محترم تایید و جز اولویت‌ها قرار داده شده و توسط وزارت بهداشت مراحل عملیاتی آن در حال اجرا است، بسیار بسیار ضروری است و هر تأخیر سبب خسران و زیان غیرقابل جبران خواهد شد.
مجمع عمومی سازمان ملل در سال ۲۰۱۵ در قالب برنامه «توسعه پایدار» اعلام کرد که بیماریهای غیرواگیر سبب مرگ غیرقابل قبول است که بار اجتماعی و اقتصادی سنگینی به همراه دارد. بدین جهت در اهداف جدید «برنامه توسعه پایدار» کاهش مرگ زودرس ناشی از بیماریهای غیرواگیر به میزان ۳۰% تا سال ۲۰۳۰ تعریف شده است.
کندی پیشرفت در مقابله با بیماریهای غیرواگیر در سطح ملی به ویژه در کشورهای با درآمد کم عمدتا مربوط به ضعف امکانات بومی، شامل ظرفیت‌های فنی- مالی و نیروی انسانی است. مجددا تاکید می‌شود که وسعت بیماریهای غیرواگیر و عوامل خطر چهارگانه آن (استعمال دخانیات، غذای ناسالم، فعالیت فیزیکی ناکافی و مصرف الکل) به طور جدی نیاز به همکاری و مشارکت تمامی حوزه‌ها برای دست یابی به اهداف در سطح ملی و بین‌المللی دارد.
بنا براین، بایدآموزش مداوم با بهره‌مندی از همه امکانات از زمان کودکی و مدرسه آغاز شود. چرا که تا سال ۲۰۲۵ هزینه‌ای که چهار بیماری اصلی یعنی بیماریهای قلب و عروق ـ مزمن تنفسی ـ سرطان و دیابت در سطح جهانی تحمیل می‌کنند بیش از هزار میلیارد دلار خواهد بود.
آگاهی‌بخشی نوجوانان و جوانان از عواقب بیماریهای غیرواگیر و عوامل خطر آنها بسیار حائز اهمیت است. دوسوم مرگ‌های زودرس که در سنین میانسالی اتفاق می‌افتد رابطه مستقیم با رفتار زمان کودکی و نوجوانی دارد.
متاسفانه در حال حاضر بیش از ۱۵۰ میلیون جوان، دخانیات استعمال می‌کنند، ۸۱% جوانان فعالیت فیزیکی کافی و مناسب ندارند، و بیش از ۴۱ میلیون کودک زیر ۵ سال افزایش وزن دارند یا چاق هستند. عادات و رفتارهای امروزی و شرایط ناسالم زیست محیطی، نشانگر این واقعیت است که بیماریهای غیرواگیر همچنان نسل‌های آینده را نیز تهدید خواهد کرد.
نکته مهم این است که جوانان امروز به راحتی و با فناوریهای نوین دسترسی آسان به انواع اطلاعات دارند و از این منظر باید از ظرفیت آنها برای سلامتی خود و جامعه شان یاری گرفته شود. با آشنا ساختن جوانان و مسئولیت دادن به آنها برای مقابله با عوامل خطر بیماریهای غیرواگیر قدم مهم برای نسل‌های امروز و آینده برداشته می‌شود. باید جوانان را تشویق کرد تا با ابتکار خوداز طریق برنامه‌های ورزشی و تفریحی، چگونگی استفاده از غذای سالم و خودداری از رفتارهای پرخطر بویژه استعمال سیگار و قلیان و سایر مواد کارشناسان را هدایت کنند. موضوع مالیات بر فرآورده‌های زیان‌آور نظیر دخانیات، نوشابه‌ها و نوشیدنی‌های پرشکر یا مواد غذایی شور و پرنمک و حتی «فست‌فودها» روش‌هایی است که ضمن ممانعت از مصرف بی‌رویه درآمدی برای دولت‌ها است تا صرف برنامه‌های بهداشتی، آموزشی و ورزش برای عموم مردم شود. سیستم رسانه‌ای و فن آوری‌های نوین اطلاع رسانی باید مسئولانه و پیوسته در مراحل مختلف برنامه کنترل بیماریهای غیرواگیر از پیشگیری به عنوان اولویت اول و در پله‌های بعد در آشنایی با بیماری‌ها و کنترل آنها همواره حضور فعال و تأثیرگذار داشته باشد.
دکتر محمدرضا مسجدی ـ مشاور سازمان بهداشت جهانی