اگرچه هنوز علم به‌درستی متوجه نشده که دلیل ابتلا به بیماری «مولتیپل اسکلروز» یا ام.اس (MS)، چه می‌تواند باشد و چه اشخاصی بیشتر در معرض ابتلا به آن هستند، اما متخصصان در توضیح چگونگی وقوع آن شناخت بهتر و بیشتری پیدا کرده‌اند. آنها می‌گویند وقتی خود دستگاه ایمنی بدن که باید فرد را در برابر بیماری‌ها در‌امان نگاه دارد، به گونه‌ای غیرعادی و بر‌اساس همان دلایل نامعلوم به پوشش یا غلاف چربی سلول‌های عصبی در مغز و نخاع حمله می‌کند، میلین‌ها یا همان غلاف‌های چربی در عصب‌ها از بین می‌رود و ناتوانی‌ها و اختلالاتی ناشی از این آسیب‌دیدگی در فرد مبتلا شکل می‌گیرد. این آسیب‌ها در مراحل پیشرفت بیماری، اعضا و جوارح گوناگون، از دست و پا تا بخش‌های حافظه را دربرمی‌گیرد و بر کنترل و رفتار و حتی درک بیمار اثر می‌گذارد. از این رو شخص مبتلا به این بیماری به مرور زمان در راه رفتن، حرف زدن، دیدن و… دچار مشکلاتی می‌شود که زندگی معمول او را دچار اختلال می‌کند.
میلین یا بافت چربی، پوششی است که رشته‌های عصب را دربرگرفته و از آن محافظت می‌کند. طی حمله ام.اس و تخریب نواحی چربی، قسمت‌هایی مشهور به جوشگاه روی آن ایجاد می‌شود. به این حالت، اسکلروز می‌گویند. ممکن است در این حمله سیستم خودایمنی بدن، علاوه بر میلین، رشته‌های عصبی نیز از بین برود. در این صورت امکان مبادله پیام‌های الکتریکی که باید بین مغز و رشته‌های عصبی رد و بدل شود ناممکن می‌شود.
علائم ام.اس
از جمله معروف‌ترین و شایع‌ترین نشانه‌های ام.اس می‌توان به این موارد اشاره کرد:
* ایجاد اختلال در دید که معمولا باعث تاری یا دوبینی می‌شود.
* زمین خوردن ناگهانی و ناتوانی در حفظ تعادل که در حین راه رفتن بیشتر خود را نشان می‌دهد.
* گزگز و کرخ شدگی در اعضای بدن مثل دست‌ها و پاها
* ناتوانی جنسی به‌ویژه در بین مردها
* بروز اختلال‌هایی در نحوه حرف زدن و تکلم فرد
* متفاوت شدن خلق و خو
* عدم کنترل مثانه و استنکفر و در نتیجه بی‌اختیاری در کنترل ادرار و دفع
* بروز ضعف و لرز
* در مراحل عود بیماری، اختلال بلع، تنگی نفس، تب و لرز، فلج‌شدگی و از این دست اختلالات احتمال وقوع دارد که پیش از آن از پزشک معالج باید نحوه مواجهه با آنها را جویا شد.
پزشکان برای تشخیص بهتر بیماری، پس از مواجهه با این علائم، از فرد MRI می‌گیرند و با مشاهده پلاک‌های جوشگاه به درستی یا نادرستی حدس و تشخیص خود می‌رسند. سی‌تی‌اسکن، آزمایش مایع نخاع و تست پاسخ الکتریکی نیز از دیگر روش‌های تشخیص متخصصان پزشکی است.
درمان و پیشگیری از بیماری
باوجود پیشرفت‌های چند سال گذشته، هنوز راهکار درمانی قطعی و کارآمدی برای ام.اس شناخته و اعلام نشده است. البته طی این پیشرفت‌ها داروهایی نیز ساخته شده که می‌تواند از شدت پیشرفت بیماری جلوگیری کند و باعث شود علائم و اختلالات در فرد بیمار کاهش یابد.
به دلیل این‌که دانشمندان هنوز نتوانسته‌اند دلیل قطعی بروز ام.اس را کشف کنند، از راه‌ها و روش‌های پیشگیری آن هم مطلع نیستند، اما نمونه‌هایی مشاهده شده که بیماران ام.اس خودبهخود بهبود یافته‌اند. برخی تحقیقات نیز نشان می‌دهد که می‌توان با راهکارهای پیشرفته‌تر معاصر، مراحل عود بیماری را کوتاه‌تر کرد. علاوه بر اینها، چندی پیش تحقیقی منتشر شد که نشان می‌داد کمبود ویتامین D به غیر از اثراتش در امراضی چون پوکی استخوان و دیابت، بر افزایش احتمال ابتلا به ام.اس نیز مؤثر است. یکی از راه‌های ساده کسب این ویتامین و پیشگیری احتمالی از بیماری ام.اس، چند دقیقه قرار گرفتن در معرض آفتاب صبحگاهی است.
ام.اس و بارداری
گرچه طبق آمار، خانم‌ها بیش از مردان امکان ابتلا به این بیماری مزمن را دارند و هنوز هم دلیل این امر نامشخص است، اما برخی پژوهش‌ها نشان داده علائم بیماری ام.اس در حاملگی کمتر است. مشخص نیست این امر به چه دلیل رخ می‌دهد با این حال همین تحقیقات، تناقض گیج‌کننده‌ای را پیش روی دانشمندان نهاده است که نشان می‌دهد حملات ام.اس طی سه ماه نخست حاملگی افزایش می‌یابد! به همین دلیل اگر بیمار مبتلا به اسکلروز قصد فرزندآوری دارد حتما باید این نکته را در نظر داشته باشد و پیش از آن نیز پزشک معالج خود را در جریان بگذارد.
دستورهای پرستاری در خانه
* به عنوان اولین اقدام از پزشک و بخصوص انجمن‌های مرتبط با این بیماران راه‌های مراقبت، پرستاری و رفتار با این افراد را فرا بگیرید.
* به‌خاطر داشته باشید پشتیبانی و حمایت از فرد بیمار می‌تواند به تقویت روحیه او کمک شایانی کند. در غیر این صورت، ناامیدی فراگیر در فرد مبتلا بروز می‌کند که می‌تواند باعث افسردگی زیاد بخصوص به سبب نبودن راه‌های درمانی شود.
* یکی از مواردی که باعث تشدید و سرعت گرفتن از کار افتادگی در بیماران مبتلا به ام.اس می‌شود باختن روحیه و ناامیدی است. برعکس، هر قدر پرروحیه‌تر باشد و کمتر در برابر نقص و ناامیدی احساس ضعف کند، سرعت پیشرفت اختلالات را کمتر کرده و از کار افتادگی‌های مرتبط با این بیماری دیرتر به سراغ او می‌آید.
* ورزش تا حد زیادی به این بیماران کمک می‌کند؛ از نظر جسمی سوخت‌وساز بدن را بهبود می‌دهد و باعث کاهش مشکلاتی چون یبوست می‌شود، از نظر روانی نیز فرد بیمار را در وضعیت بهتر و سرحال‌تری نگاه می‌دارد. پس اگر یکی از عزیزان‌تان مبتلا به ام.اس است او را تشویق به ورزش کنید، ولی در نظر بگیرید هم در ورزش و هم در انجام کارهای روزمره نباید خود را خسته کنند.
* در مواجهه با بیمار صبور باشید و او را وادار به عجله در انجام کارهایش نکنید. در نظر داشته باشید فعالیت‌های شدید، عجله و به‌ویژه خستگی می‌تواند باعث عود بیماری در آنها شود.
* تا جایی که می‌توانید در حفظ روحیه فرد بکوشید؛ او را به نمونه‌های خودبهخود بهبودیافته ارجاع دهید و از این طریق به امکان و احتمال بهبودی امیدوار کنید.
* گرما و محیط گرم برای این دسته افراد مثل سم عمل می‌کند و باعث تشدید علائم بیماری می‌شود. سعی کنید محل زندگی و کار او را خنک نگه دارید و به‌خاطر بسپارید استحمام طولانی‌مدت، دوش آب داغ، محیط‌های گرم و پربخار مثل سونا و… علائم بیماری را افزایش می‌دهد.
* قسمت‌هایی از بدن بیمار را که وی در آن نواحی احساس ضعف می‌کند، به‌طور، پیاپی ماساژ دهید. این کار باعث گردش بهتر خون نیز می‌شود.
* به بیمار بقبولانید همواره باید از عصا یا واکر استفاده کند. در مراحلی از بیماری، از دست دادن تعادل ناگهانی ممکن است باعث زمین خوردن و آسیب‌دیدگی جسمی شود. تکیه بر عصا و واکر این احتمالات آسیبی را کمتر می‌کند.
* جلسات فیزیوتراپی را به‌طور منظم پی بگیرید.
* استرس باعث تشدید بیماری می‌شود. سعی کنید محیط خانه و کار بیمار را آرام نگاه دارید تا از موارد استرس‌زا دور باشد.
* اجازه دهید بیمار تا حد ممکن کارهای خود را خود انجام دهد. این کار باعث فعالیت اعضا و به تعویق انداختن ازکارافتادگی آنها می‌شود. با این حال در مواقعی که نیاز به کمک دارد او را یاری دهید.
* برای پوشاندن لباس یا انجام برخی امور دیگر بگذارید بیمار به‌طور کامل و در آرامش بنشیند و پس از آن لباس او را تنش کنید. اگر خود او می‌خواهد لباس بپوشد استقبال کنید و یادآور شوید که بهتر است لباس خود را از طرفی بپوشد که ضعف حرکت بیشتری در آن ناحیه دارد.
* تنظیم خواب به میزان زیادی باعث بهبود علائم و کاهش مشکلات و حملات می‌شود. بیمار را به خواب کافی و در ساعات معین یا استراحت در مواقعی که احساس خستگی می‌کند عادت دهید.